Dzieje Polski są bogate i fascynujące. Tworzą platformę porozumienia między pokoleniami, rodzaj symbolicznego języka, który łączy cały naród. W sposób szczególnie interesujący i barwny przedstawiają je powieści historyczne i dzieła osadzone na tle historii. Wiele z nich to utwory, który przeszły do klasyki literatury polskiej, a nawet światowej – „Trylogia” Henryka Sienkiewicza, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego czy „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza (epopeja narodowa, którą musi poznać każdy Polak).
Istnieją także powieści o szczególnym znaczeniu wychowawczym, w których historia jest lekcją patriotyzmu – z tego względu każdy Polak, zwłaszcza młody, powinien poznać „Kamienie na szaniec”. Inne ważne dla kultury polskiej dzieła historyczno-literackie, z którymi powinniśmy się zapoznać, to np. pozostałe powieści Sienkiewicza, powieści Kraszewskiego i Parnickiego lub „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego.
„Potop”
Akcja „Trylogii” Henryka Sienkiewicza rozgrywa się w XVII wieku, ukazuje realia (a także język) Polski epoki baroku. Potop jest jej drugą i najbardziej cenioną przez czytelników i historyków literatury polskiej częścią (pozostałe to „Ogniem i mieczem” i „Pan Wołodyjowski”). Uchodzi za najlepsza polską powieść historyczną, o dużych walorach literackich – już choćby dlatego warto się z nią zapoznać.
Potop mówi o najeździe Szwedów na Rzeczpospolitą w latach 1665-1660. Wydarzenia te określa się jako „potop szwedzki”. Fabuła łączy realne wydarzenia historyczne z wątkami przygodowymi, romansowymi (miłość Kmicica i Oleńki), a także z humorem (postać Zagłoby). Polska znajdowała się wtedy w stanie anarchii i rozkładu. Początkowe klęski Polaków przyczyniły się jednak do odrodzenia narodowego i ostatecznego zwycięstwa nad wrogiem. Symbolicznym odpowiednikiem przemiany, która dokonała się w narodzie, jest przemiana głównego bohatera powieści, Andrzeja Kmicica.
Tło historyczne epoki zostało w „Potopie” odwzorowane bardzo wiernie. Warto więc przeczytać „Potop” także dlatego, by poznać ciekawie i realistycznie przedstawione życie naszych przodków. Potop pisany był „dla pokrzepienia serc”. Od razu stał się wielkim bestsellerem – status ten utrzymywał przez całe pokolenia. Ze względu na dynamiczną akcję właściwie wszyscy czytali tę powieść chętnie. Także dziś „Potop” pozostaje jedną z najbardziej lubianych i cenionych polskich powieści. Warto więc, by z dziełem Sienkiewicza zapoznali się wszyscy.
„Pan Tadeusz”
„Pan Tadeusz” to polska epopeja narodowa. Utwór Adama Mickiewicza uchodzi za najwybitniejsze dzieło literatury polskiej, za kwintesencję polskości. Stało się symbolem Polski, podobnie jak hymn narodowy i godło. Jest więc oczywiste, że dzieło Mickiewicza powinien znać każdy Polak.
Opisywane w eposie wydarzenia historyczne to przede wszystkim przygotowania mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego do wojny narodowowyzwoleńczej. Poprzedzają one słynny rok 1812 – inwazję Napoleona na Rosję. Historia przedstawiona jest w „Panu Tadeuszu” pośrednio, za pomocą aluzji, przez pryzmat jej wpływu na życie codzienne. Fabuła koncentruje się wokół zajazdu okolicznej szlachty na dwór Sopliców, a więc wokół ubocznego epizodu przygotowań do powstania.
Bohaterem „Pana Tadeusza” jest zwykły człowiek. Pan Tadeusz i Zosia nie są wielkimi bohaterami, to osoby realne, z którymi można było spotkać się na co dzień. Soplicowie kultywują jednak polskie tradycje narodowe. Rola patriotyzmu i tradycji w życiu codziennym to chyba największa wartość epopei – właśnie ze względu na nią każdy powinien zapoznać się z tym dziełem.
„Wesele”
Także „Wesele” nie jest dziełem literatury historycznej w ścisłym sensie. Dotyka jednak żywej rzeczywistości historycznej, politycznej, społecznej i obyczajowej swojej epoki. Przedstawiona przez Stanisława Wyspiańskiego analiza społeczeństwa polskiego, w tym zwłaszcza jego wad, zachowuje aktualność także dzisiaj. „Wesele” powinniśmy znać wszyscy nie tylko dlatego, że daje nam ciekawy obraz pewnego fragmentu dziejów naszego kraju, ale także dlatego, że przedstawia nam ciekawy, żywy, przejmujący i doniosły obraz nas samych.
Wszyscy ludzcy bohaterowie Wesela to postacie realne. Należą do nich np. Pan Młody (poeta Lucjan Rydel), poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer) i Gospodarz (działacz polityczny Włodzimierz Tetmajer). Autentyczne są także postacie chłopów. Z historii Polski pochodzą natomiast pojawiające się widma, w tym przywódca krwawego buntu chłopskiego Jakub Szela i pół-legendarny wieszcz Wernyhora.
Fabuła utworu przedstawia wydarzenie autentyczne – wesele poety Lucjana Rydla z bronowicką chłopką. Dzieje się w czasach współczesnych Wyspiańskiemu, w 1901 roku. Sam Stanisław Wyspiański był gościem weselnym – żywe przestawienie szczegółów obyczajowych jest efektem wnikliwej obserwacji autorskiej.
„Kamienie na szaniec”
„Kamienie na szaniec” to najbardziej znany obraz Polski w czasie okupacji niemieckiej. Powieść ta jest wielką lekcją patriotyzmu – powinien znać ją więc zwłaszcza każdy młody Polak. Jest to powieść napisana przystępnie także dla młodzieży i starszych dzieci. Ze względu na przekazywane w niej uniwersalne wartości takie jak przyjaźń, bohaterstwo i poświęcenie dla dobra kraju warto, by poznali ją wszyscy – nie tylko osoby zainteresowane historią II wojny światowej.
Główni bohaterowie powieści to członkowie walczącej w czasie Powstania Warszawskiego drużyny harcerskiej – Maciej Dawidowski „Alek” i Jan Bytnar „Rudy”. Fabuła przedstawia wydarzenia autentyczne – jej punktem kulminacyjnym jest odbicie „Rudego” z rąk Gestapo.